ΓΝΩΜΟΔΟΤΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
Ερωτήθηκα από το σύλλογο δασκάλων «Ο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ», σχετικά με τη φύση της παράλληλης στήριξης μαθητών με αναπηρία ή με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες στη σχολική τάξη του γενικού σχολείου, βάσει των προβλέψεων του Ν. 2817/00 και έπειτα του Ν. 3699/08, ο οποίος τον αντικατέστησε και συγκεκριμένα αναφορικά σε ένα μαθητή ανά εκπαιδευτικό ωράριο. Επί του ανωτέρω ερωτήματος απαντώ τα εξής:
Σύμφωνα με το άρθρο 1, παρ. 1, τελευταίο εδάφιο του Ν. 3699/2008: «Η πολιτεία αλλά και όλες οι υπηρεσίες και οι λειτουργοί του Κράτους οφείλουν να αναγνωρίζουν την αναπηρία ως μέρος της ανθρώπινης ύπαρξης αλλά και ως ένα σύνθετο κοινωνικό και πολιτικό φαινόμενο και σε κάθε περίπτωση να αποτρέπουν τον υποβιβασμό των δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρία στη συμμετοχή ή στη συνεισφορά τους στην κοινωνική ζωή.», και σε συνδυασμό με το άρθρο 3, παρ. 1 του Ν. 3699/2008: «Μαθητές με αναπηρία και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες θεωρούνται όσοι για ολόκληρη ή ορισμένη περίοδο της σχολικής τους ζωής εμφανίζουν σημαντικές δυσκολίες μάθησης εξαιτίας αισθητηριακών, νοητικών, γνωστικών, αναπτυξιακών προβλημάτων, ψυχικών και νευροψυχικών διαταραχών οι οποίες, σύμφωνα με τη διεπιστημονική αξιολόγηση, επηρεάζουν τη διαδικασία της σχολικής προσαρμογής και μάθησης. Στους μαθητές με αναπηρία και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες συγκαταλέγονται ιδίως όσοι παρουσιάζουν νοητική αναπηρία, αισθητηριακές αναπηρίες όρασης (τυφλοί, αμβλύωπες με χαμηλή όραση), αισθητηριακές αναπηρίες ακοής (κωφοί, βαρήκοοι), κινητικές αναπηρίες, χρόνια μη ιάσιμα νοσήματα, διαταραχές ομιλίας-λόγου, ειδικές μαθησιακές δυσκολίες όπως δυσλεξία, δυσγραφία, δυσαριθμησία, δυσαναγνωσία, δυσορθογραφία, σύνδρομο ελλειμματικής προσοχής με ή χωρίς υπερκινητικότητα, διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές (φάσμα αυτισμού), ψυχικές διαταραχές και πολλαπλές αναπηρίες.» συνοψίζεται ουσιαστικά το πνεύμα του Νόμου και η πρόθεση του Νομοθέτη για την όσο το δυνατόν καλύτερη αφομοίωση των ατόμων με αναπηρία και δη των μαθητών στο σχολικό περιβάλλον και κατ’ επέκταση στο κοινωνικό σύνολο, σεβόμενοι πάντα τις ιδιαιτερότητες και τις ανάγκες αυτών. Για τον λόγο αυτό συστάθηκαν τα Κέντρα Διαφοροδιάγνωσης, Διάγνωσης και Υποστήριξης Ειδικών Εκπαιδευτικών Αναγκών (ΚΕΔΔΥ), τα οποία μαζί με την «Επιτροπή Διαγνωστικής Εκπαιδευτικής Αξιολόγησης και Υποστήριξης (ΕΔΕΑΥ)» και τα πιστοποιημένα από το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων Ιατροπαιδαγωγικά Κέντρα (ΙΠΔ) άλλων Υπουργείων, εξετάζουν και διαπιστώνουν τις ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες των μαθητών με α) αναπηρία και β) με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες όπως προβλέπεται στα άρθρα 4 και 12 του παρόντος Νόμου. Συγκεκριμένα, σύμφωνα και με το άρθρο 6 του Ν. 3699/2008, οι μαθητές με αναπηρία και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες μπορούν να φοιτούν:
α) Σε σχολική τάξη του γενικού σχολείου, εφόσον πρόκειται για μαθητές με ήπιες μαθησιακές δυσκολίες, υποστηριζόμενοι από τον εκπαιδευτικό της τάξης, ο οποίος συνεργάζεται κατά περίπτωση με τα ΚΕΔΔΥ, με τους σχολικούς συμβούλους γενικής και ειδικής εκπαίδευσης και τους συμβούλους ΕΕΠ ή σε σχολική τάξη του γενικού σχολείου, με παράλληλη στήριξη-συνεκπαίδευση, από εκπαιδευτικούς ΕΑΕ, όταν αυτό επιβάλλεται από το είδος και το βαθμό των ειδικών εκπαιδευτικών αναγκών. Η παράλληλη στήριξη παρέχεται σε μαθητές που μπορούν με κατάλληλη ατομική υποστήριξη να παρακολουθήσουν το αναλυτικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα της τάξης, σε μαθητές με σοβαρότερες εκπαιδευτικές ανάγκες όταν στην περιοχή τους δεν υπάρχει άλλο πλαίσιο ΕΑΕ (ειδικό σχολείο, τμήμα ένταξης) ή όταν η παράλληλη στήριξη καθίσταται απαραίτητη – βάσει της γνωμάτευσης του ΚΕΔΔΥ – εξαιτίας των ειδικών εκπαιδευτικών τους αναγκών. Στην τελευταία περίπτωση η στήριξη από ειδικό εκπαιδευτικό μπορεί να γίνεται σε μόνιμη και προγραμματισμένη βάση.
β) Σε αυτοτελείς ΣΜΕΑΕ ή σε σχολεία της γενικής εκπαίδευσης ή σε ΤΕ εφόσον πρόκειται για μαθητές που δεν αυτοεξυπηρετούνται και φοιτούν με την ανάλογη στήριξη και την παρουσία Ειδικού Βοηθητικού Προσωπικού (ΕΒΠ), ανάλογα με το είδος της αναπηρίας τους και τις ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες που απορρέουν από αυτή, ή
γ) Με διδασκαλία στο σπίτι, όταν αυτή κρίνεται αναγκαία, για σοβαρά βραχυχρόνια ή χρόνια προβλήματα υγείας, τα οποία δεν επιτρέπουν τη μετακίνηση και φοίτηση των μαθητών στο σχολείο.
Σύμφωνα με το άρθρο 8, παρ. 3 του Ν. 3699/2008: «Για την εκπαίδευση των ατόμων με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, που φοιτούν στα σχολεία γενικής και τεχνικής επαγγελματικής εκπαίδευσης εφαρμόζονται ειδικά προσαρμοσμένα και εξατομικευμένα υποστηρικτικά εκπαιδευτικά προγράμματα.» ενώ σύμφωνα με το άρθρο 9, παρ. 2 του εν λόγω Νόμου : «Την ευθύνη εφαρμογής των προγραμμάτων ΕΑΕ, παράλληλης στήριξης και παροχής διδασκαλίας στο σπίτι, έχει ο Διευθυντής της σχολικής μονάδας στην οποία φοιτά ή είναι εγγεγραμμένος ο μαθητής, τη δε εποπτεία τήρησης των προγραμμάτων αυτών έχει ο σχολικός σύμβουλος ΕΑΕ.»
Παρόλο που, φαινομενικά, υπάρχει το κατάλληλο νομοθετικό πλαίσιο, η εφαρμογή του οποίου θα κάλυπτε πλήρως τις ανάγκες των εν λόγω μαθητών, στην πραγματικότητα το Εκπαιδευτικό Σύστημα αδυνατεί να συμμορφωθεί με το πνεύμα του Νόμου με αποτέλεσμα οι πρακτικές που ακολουθεί να χωλαίνουν. Ο Συνήγορος του Πολίτη, στο πλαίσιο της αποστολής του ως Συνήγορος του Παιδιού, αφού εξέτασε σημαντικό αριθμό υποθέσεων με θέμα την εφαρμογή του θεσμού της παράλληλης στήριξης μαθητών με αναπηρία ή με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες στη σχολική τάξη του γενικού σχολείου, διαπίστωσε πάγια και σοβαρά προβλήματα στην εφαρμογή του μέτρου και συστηματική αδυναμία να επιτευχθεί λύση σε ατομικές υποθέσεις. Συγκεκριμένα, έγινε αντιληπτή η αδυναμία υλοποίησης του μέτρου της παράλληλης στήριξης, παρά την ύπαρξη γνωματεύσεων από τους αρμόδιους δημόσιους διαγνωστικούς φορείς για την αναγκαιότητά του, αποδίδοντας το πρόβλημα σε ανεπάρκεια κονδυλίων ή εκπαιδευτικών, η αντιμετώπιση των γνωματεύσεων των ΚΕΔΔΥ ως καταχρηστικές υποβαθμίζοντας στην πράξη το επιστημονικό τους έργο, και η αντιμετώπιση του θεσμού της παράλληλης στήριξης ως αντίστοιχο της φοίτησης ενός μαθητή σε τμήμα ένταξης, χωρίς να λαμβάνει υπόψη τις διαφορετικές ανάγκες που καθένας από τους θεσμούς αυτούς δημιουργήθηκε για να καλύψει ή τη φύση των ειδικών εκπαιδευτικών αναγκών του κάθε μαθητή.
Παρατηρήθηκε επίσης η ιδιαιτέρως σοβαρή και επανειλημμένη πρακτική τοποθέτησης ενός μόνο εκπαιδευτικού παράλληλης στήριξης σε ένα εκπαιδευτικό ίδρυμα με περισσότερους από ένα μαθητές με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες ή αναπηρία, με αποτέλεσμα την επιφόρτιση του εκπαιδευτικού αυτού με τη στήριξη όλων των εν λόγω μαθητών και όχι την αποκλειστική του τοποθέτηση που να αφορά σε ένα μαθητή και μόνο.
Η πρακτική αυτή αντίκειται απολύτως, όχι μόνο στο πνεύμα του Ν. 3699/2008 αλλά και στην Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού που υιοθετήθηκε ομόφωνα από τη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών στις 20 Νοεμβρίου του 1989 και επικυρώθηκε από την Ελλάδα στις 2 Δεκεμβρίου του 1992. Σύμφωνα με το άρθρο 3 της Σύμβασης : «1. Σε όλες τις αποφάσεις που αφορούν στα παιδιά, είτε αυτές λαμβάνονται από δημοσίους ή ιδιωτικούς οργανισμούς κοινωνικής προστασίας είτε από τα δικαστήρια, τις διοικητικές αρχές ή από τα νομοθετικά όργανα, πρέπει να λαμβάνεται πρωτίστως υπόψη το συμφέρον του παιδιού. και 3. Τα Συμβαλλόμενα Κράτη μεριμνούν ώστε η λειτουργία των οργανισμών, των υπηρεσιών και των ιδρυμάτων που αναλαμβάνουν παιδιά και που είναι υπεύθυνα για την προστασία τους να είναι σύμφωνη με τους κανόνες που έχουν θεσπιστεί από τις αρμόδιες αρχές, ιδιαίτερα στον τομέα της ασφάλειας και της υγείας και σε ό, τι αφορά τον αριθμό και την αρμοδιότητα του προσωπικού τους, καθώς και την ύπαρξη μιας κατάλληλης εποπτείας.» και το άρθρο 4 της εν λόγω Σύμβασης: «Τα Συμβαλλόμενα Κράτη υποχρεούνται να παίρνουν όλα τα νομοθετικά, διοικητικά και άλλα μέτρα που είναι αναγκαία για την εφαρμογή των αναγνωρισμένων στην παρούσα Σύμβαση δικαιωμάτων. Στην περίπτωση των οικονομικών, κοινωνικών και πολιτιστικών δικαιωμάτων, παίρνουν τα μέτρα αυτά μέσα στα όρια των πόρων που διαθέτουν και, όπου είναι αναγκαίο, μέσα στα πλαίσια της διεθνούς συνεργασίας.».
Ενώ, εν συνεχεία, στο άρθρο 23 της παρούσας Σύμβασης καθορίζονται τα δικαιώματα των παιδιών με ειδικές ανάγκες ως εξής: «1. Τα Συμβαλλόμενα Κράτη αναγνωρίζουν ότι τα πνευματικώς ή σωματικώς ανάπηρα παιδιά πρέπει να διάγουν πλήρη και αξιοπρεπή ζωή, σε συνθήκες οι οποίες εγγυώνται την αξιοπρέπειά τους, ευνοούν την αυτονομία τους και διευκολύνουν την ενεργό συμμετοχή τους στη ζωή του συνόλου.
2. Τα Συμβαλλόμενα Κράτη αναγνωρίζουν το δικαίωμα των ανάπηρων παιδιών να τυγχάνουν ειδικής φροντίδας και ενθαρρύνουν και εξασφαλίζουν, στο μέτρο των διαθέσιμων πόρων, την παροχή, μετά από αίτηση, στα ανάπηρα παιδιά που πληρούν τους απαιτούμενους όρους και σε αυτούς που τα έχουν αναλάβει, μιας βοήθειας προσαρμοσμένης στην κατάσταση του παιδιού και στις περιστάσεις των γονέων του ή αυτών στους οποίους τα έχουν εμπιστευθεί.
3. Εν όψει των ειδικών αναγκών των ανάπηρων παιδιών, η χορηγούμενη σύμφωνα με την παράγραφο 2 του παρόντος άρθρου βοήθεια παρέχεται δωρεάν, εφόσον αυτό είναι δυνατό, κατόπιν υπολογισμού των οικονομικών πόρων των γονέων τους και αυτών στους οποίους έχουν εμπιστευθεί το παιδί, και σχεδιάζεται κατά τέτοιον τρόπο ώστε τα ανάπηρα παιδιά να έχουν αποκλειστική πρόσβαση στην εκπαίδευση, στην επιμόρφωση, στην περίθαλψη, στην αποκατάσταση αναπήρων, στην επαγγελματική εκπαίδευση και στις ψυχαγωγικές δραστηριότητες, έτσι που να επιτυγχάνεται η όσο το δυνατόν πληρέστερη κοινωνική ένταξη και προσωπική τους ανάπτυξη, συμπεριλαμβανομένης της πολιτιστικής και πνευματικής τους εξέλιξης.»
και στο άρθρο 28 παρ. 1 περ. β, γ και δ, αναγνωρίζεται το δικαίωμα του παιδιού στην εκπαίδευση και, ιδιαίτερα, για να επιτευχθεί η άσκηση του δικαιώματος αυτού προοδευτικά και στη βάση της ισότητας των ευκαιριών ως εξής : « β) Ενθαρρύνουν την ανάπτυξη διάφορων μορφών δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, τόσο γενικής όσο και επαγγελματικής, τις καθιστούν ανοιχτές και προσιτές σε κάθε παιδί, και παίρνουν κατάλληλα μέτρα, όπως η θέσπιση της δωρεάν εκπαίδευσης και της προσφοράς χρηματικής βοήθειας σε περίπτωση ανάγκης.
γ) Εξασφαλίζουν σε όλους την πρόσβαση στην ανώτατη παιδεία με όλα τα κατάλληλα μέσα, σε συνάρτηση με τις ικανότητες του καθενός.
δ) Καθιστούν ανοιχτές και προσιτές σε κάθε παιδί τη σχολική και την επαγγελματική ενημέρωση και τον προσανατολισμό.»
Βάσει, λοιπόν, και των ανωτέρω διατάξεων της Σύμβασης για τα δικαιώματα του παιδιού, καθιερώνεται η υποχρέωση της Πολιτείας για τη φροντίδα του συμφέροντος του κάθε παιδιού εξατομικευμένα, πόσω μάλλον όταν αυτό αφορά στο δικαίωμα στην εκπαίδευση και δη ενός μαθητή με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, του οποίου η βοήθεια που θα του παραχθεί, χρειάζεται να είναι προσαρμοσμένη στην κατάσταση του και στις ανάγκες του αυτές. Η τοποθέτηση άρα, εν προκειμένω, ενός εκπαιδευτικού σε παραπάνω από ένα μαθητή με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, δεν είναι νόμιμη καθώς:
i) Αντιβαίνει σε κάθε αρχή προστασίας του παιδιού, και προάσπισης των δικαιωμάτων του και του συμφέροντός του, αναφορικά στην σωστά παρεχομένη εκπαίδευση και ανάπτυξη των δυνατοτήτων του.
ii) Η παράλληλη στήριξη ως θεσμός βοηθάει στην προώθηση της συμπερίληψης του μαθητή στο γενικό σύνολο μόνο όταν γίνεται με τρόπο μεθοδικό, οργανωμένο και εξατομικευμένο. Ο πρωταρχικός στόχος των εκπαιδευτικών παράλληλης στήριξης είναι η, όσο το δυνατόν περισσότερο, αυτονόμηση του μαθητή. Ο μαθητής θα πρέπει να μάθει να λειτουργεί αυτόνομα τόσο σε μαθησιακό επίπεδο όσο και σε κοινωνικό. Για να επιτευχθούν οι στόχοι αυτοί, απαιτείται ο εκπαιδευτικός να έχει επιφορτισθεί με την αποκλειστική και εξατομικευμένη ευθύνη ενός μαθητή, καθώς μόνο κατά αυτό τον τρόπο θα μπορεί να διερευνήσει σε βάθος τις ανάγκες του παιδιού και να ανταποκριθεί σε αυτές με επιτυχία και αποτελεσματικότητα.
iii) Σημειώνεται, βέβαια, σαν απαραίτητη προϋπόθεση της εφαρμογής του θεσμού της παράλληλης στήριξης σε έναν μαθητή, η ικανότητά του να μπορεί να παραμείνει στην τάξη και στο σχολείο χωρίς υποστήριξη για διάστημα ίσο με το μισό του πρωινού ωραρίου. Άλλωστε, ο εκπαιδευτικός παράλληλης στήριξης δεν θα πρέπει να κάθεται αποκλειστικά δίπλα στον μαθητή με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες αλλά να συμβάλλει πέραν των άλλων και στην αυτονομία του. Αυτό, όμως σε καμία περίπτωση δεν συνεπάγεται την ανάληψη καθηκόντων, εκ μέρους του εκπαιδευτικού, σχετικά με άλλα παιδιά με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, αφού τότε το αποτέλεσμα θα είναι η ελλιπής προσέγγιση των αναγκών τους καθώς και η ημιτελής παροχή της απαραίτητης βοήθειας.
iv) Διαπιστώνεται, επίσης, συστηματικά η ανεπάρκεια εκπαιδευτικών ειδικής αγωγής για την κάλυψη των αναγκών του εκπαιδευτικού συστήματος και αποτελεί ευθύνη του ΥΠΕΠΘ να μεριμνήσει για την αύξηση των θέσεων των εισακτέων στις αντίστοιχες σχολές, προκειμένου να αυξηθεί ο αριθμός των διαθέσιμων εκπαιδευτικών και όχι να επιφορτίσει αναποτελεσματικά τους ήδη υπάρχοντες.
v) Δεν τηρείται η καθορισμένη προθεσμία των 45 ημερών εντός της οποίας οι αρμόδιοι φορείς θα πρέπει να αποφανθούν αναφορικά με την υλοποίηση των αιτημάτων παροχής παράλληλης στήριξης, με αποτέλεσμα παιδιά με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες να γίνονται βορά στην αναποτελεσματικότητα και τον φαύλο κύκλο της γραφειοκρατίας, να μην συστήνεται εξατομικευμένο πρόγραμμα παράλληλης στήριξης που να καλύπτει τις ανάγκες τους και να επιφορτίζεται ο ήδη υπάρχων εκπαιδευτικός της σχολικής μονάδας, ο οποίος όμως έχει αναλάβει την παράλληλη στήριξη έτερου μαθητή χωρίς τελικά να μπορεί να επιτελέσει το λειτούργημά του με επιτυχία και αποτελεσματικότητα για κανέναν από τους εν λόγω μαθητές.
Για τους ανωτέρω λόγους, η τοποθέτηση ενός εκπαιδευτικού σε πρόγραμμα παράλληλης στήριξης, πρέπει να αφορά ένα εξατομικευμένο πρόγραμμα μαθητή με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες.
Αθήνα, 02 Οκτωβρίου 2017
ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΣ Π. ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΣ
ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ
28ης ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 92 ΑΘΗΝΑ
ΤΗΛ. 210 3813828 - 210 3640231-2
ΦΑΞ: 210 3640233 - ΚΙΝ. 6936630243
EMAIL: palaio@palaiologoslawyers.com
το γνωμοδοτικό σημείωμα εδώ